Een bijzondere bezienswaardigheid in Milaan is ‘Het Laatste Avondmaal’. Dit is een muurschildering die Leonardo da Vinci eind vijftiende eeuw gemaakt heeft in de refter van het klooster Santa Maria delle Grazie. Het 460 bij 880 centimeter kunstwerk toont de Bijbelse scene van het Laatste Avondmaal van Jezus Christus. De twaalf apostelen reageren op de afbeelding geschokt en vol verbazing op de aankondiging van Jezus dat één van de twaalf apostelen hem zal gaan verraden. Het kunstwerk is overigens een secco en geen fresco, zoals men vaak wel beweert. Leonardo da Vinci heeft echter op een droge muur geschilderd in plaats van op nat gips. Dat maakt ‘Het Laatste Avondmaal’ een kwetsbare muurschildering die snel vervalt. Er hebben dan ook al meerdere grootschalige restauraties plaats moeten vinden om dit unieke werk te kunnen bewaren.
MILAAN TIP 4: HET LAATSTE AVONDMAAL
Santa Maria della Grazie
Eén van de mooiste kerken in Milaan is De Santa Maria della Grazie. Het kerk met de bijbehorende klooster biedt onderdak aan het beroemde werk ‘Het laatste avondmaal’ van Leonardo da Vinci. Het grootste deel van de kerk werd in de Tweede Wereldoorlog vernietigd. Bij wonder bleef de muur met daarop ‘Het laatste Avondmaal’ vrijwel ongeschonden. Oorspronkelijk dateren de kerk en het klooster uit 1492. Ook hier geldt dat de bouw geïnitieerd werd door een lid van de Sforza-dynastie. Het was de plaats waar overleden familieleden van de machtige familie werden bijgezet in de crypte.
Sinds 1980 maken de kerk en het bijbehorende klooster deel uit van de werelderfgoedlijst van UNESCO. In de loop der jaren werd de collectie van beschilderingen en stukken in het gebouw steeds indrukwekkender. Zo is het altaarstuk uit 1543 dat afkomstig is van Titiaan één van de topstukken geweest. Hierop wordt het ontvangen van de doornkroon de Christus verbeeld. Tegenwoordig is dit werk te bewonderen in het Louvre in Parijs. Dit kwam omdat de Fransen het hadden weggehaald en meegenomen naar Frankrijk toen zij het voor het zeggen hadden in Milaan. Toch zijn er nog tal van mooie fresco’s bewaard gebleven en zeker samen met ‘Het laatste avondmaal’ en de prachtige architectuur is de vermelding op de werelderfgoedlijst terecht.
De kerk is gratis te bezoeken. Voor het gedeelte in de refter, waar ‘Het Laatste Avondmaal’ en ‘De kruisiging van Christus’ te bewonderen zijn is een aparte toegangskaart nodig.
Leonardo da Vinci
Eén van de belangrijkste kunstenaars die Italië ooit heeft voortgebracht is Leonardo da Vinci. Eigenlijk was hij veel meer dan alleen een kunstenaar. Zo was hij ook uitvinder, ingenieur, natuurkundige, scheikundige, anatomist, filosoof, schrijver en componist. En waarschijnlijk hebben we dan nop zaken over het hoofd gezien. Leonardo da Vinci was een alleskunner en dus ook één van de succesvolste mensen uit zijn generatie.
Het werd geboren in een bescheiden huis niet ver van het plaatsje Vinci dat was gesitueerd op het grondgebied van de stad Florence. Hij kwam uit een familie van notarissen en was geboren op 15 april 1452. Destijds was het grondgebied waar hij geboren was een deel van de Florentijnse republiek.
Hij begon zijn carrière als leerling van Andrea del Verrocchio, die hem de beginselen van het schildersvak bijbracht in zijn tijd als schildersleerling. In 1482 trad hij in dienst bij Ludovico Sforza waar hij zijn beschikking had over een eigen studio en leerlingen. Hier bleef hij in dienst tot 1499 toen de Fransen Milaan kwamen bezetten. Dat betekende voor hem een verbreding in zijn vaardigheden, want hij ging aan de slag als militair architect en ingenieur om vervolgens in 1506 weer terug te komen naar Milaan. Daar bleef hij tot 1513 toen hij vertrok naar Rome alwaar hij gewoond heeft tot 1516. Hier maakte hij kennis met andere grote namen uit de kunstwereld, zoals Donatello, Rafael en Michelangelo. Zo nu en dan werkte hij samen met deze grote namen. In 1516 ging hij werken voor koning Frans I van Frankrijk. Locatie was het kasteel van Amboise. In 1519 overleed hij.
Het was in de periode dat hij werkte voor Ludovico Sforza dat hij het laatste avondmaal schilderde. Hij begon hier mee in 1495 en in 1498 was het werk voltooid.
Het Laatste Avondmaal
Het Laatste Avondmaal is één van de topstukken van da Vinci waarmee hij zijn reputatie als buitengewoon kunstenaar alleen maar verstevigde. De Fresco meet een oppervlak van 460 x 880 centimeter beeldt gedetailleerd ‘Het Laatste Avondmaal’ uit zoals dat was beschreven in het Nieuwe Testament. Leonardo da Vinci slaagde erin om op uitstekende wijze het lijdensverhaal terug te brengen in een aantal reacties van de aanwezige apostelen bij het avondmaal. Het is ook feit dat Jezus vertelt dat zijn einde nadert en Bartholomeus, Jacobus de Mindere en Andreas samen verrast reageren door het zware nieuws goed af te lezen. In een andere groep zien we Judas, Petrus en Johannes. Het valt op dat Judas in een schaduw ietwat teruggetrokken kijkt. Mooi detail is de kleine zak met zilverstukken in zijn hand die had gekregen nadat hij Jezus had verraden. De vrouwfiguur zou waarschijnlijk Maria Magdalena moeten voorstellen. Het werk is heel verbeeldend en verteld de kijker wat er te wachten staat. Wat ook opmerkelijk was voor een schilderwerk uit deze periode, was het feit dat de apostelen op een menselijke manier werden afgebeeld. Normaal werden deze met een aureool afgebeeld. Allen Judas niet.
Door de materiaalkeuze heeft het fresco enorm te lijden gehad en in een periode van 60 jaar raakte het in verval. Het schilderij raakte in de vergetelheid. Er is zelfs een deur geplaatst in het werk. Deze sporen zijn nog altijd terug te zien voor het oplettende oog. Meerdere malen door de eeuwen heen is het schilderij daarna gerestaureerd. Zandzakken hebben in Wereldoorlog Twee het werk afgeschermd tegen splinters van bommen en brokstukken Er ontstond enkel schade door trillingen. De laatste grote restauratie dateert uit de periode van 1978 topt 1999. Sinds 28 mei 1999 is het schilderij weer te bezichtigen voor het publiek. Wel in zeer beperkte aantallen.
Het Laatste Avondmaal met eigen ogen aanschouwen
Wie denkt gewoon eventjes naar Santa Maria delle Grazie te gaan, een ticket te kopen en vervolgens ‘Het Laatste Avondmaal’ te kunnen gaan bewonderen die moeten we teleurstellen. Vanwege de kwetsbaarheid van het kunstwerk mogen er maar een gelimiteerd aantal mensen per keer naar binnen: 25 personen die maximaal 15 minuten het Laatste Avondmaal kunnen aanschouwen. Om naar binnen te kunnen moet je vooraf kaarten reserveren. Deze kaarten hebben exacte tijd waarop je naar binnen mag. Ben je eerder? Dan moet je wachten. Ben je te laat? Dan vervalt je recht op entree en kun je niet meer naar binnen.
Entreetickets reserveren
Je kunt tickets reserveren via telefoonnummer +390292800360. Omdat tickets vaak al weken of soms maanden vooraf uitverkocht zijn kopen veel toeristen hun Laatste Avondmaal tickets via ticketsites zoals GetYourGuide, Tiqets en Ticketbar. Vanwege de schaarste zijn losse tickets eigenlijk bijna nooit te koop via dergelijke sites, maar verkopen zij deze zeer gewilde tickets meestal in combinatie met een ander product.